۲۲-آشنایی با سوهان کاری Rasping Work

فرض کنید کلید یدکی که کلید ساز برای درب منزل شما ساخته است وارد سوراخ مغزی قفل نمی شود که ناچارا برای اصلاح و کارآمد شدن آن می بایستی قسمت هایی از آن براده برداری شود، همچنین ممکن است زبانه در اتاق داخل سوراخی که روی چارچوب فلزی برای آن پیش بینی شده نشود، در این خصوص نیز باید با عملیاتی زبانه را ساییده تا کوچک تر شود و یا سوراخ را ساییده و آن را بزرگ تر کرده تا مشکل رفع شود. البته ابزار براده برداری باید سختی بیشتری نسبت به قطعات مورد براده برداری داشته باشد.

تعریف سوهان کاری

عملیاتی که به منظور براده برداری از روی سطح مستوی، شیب دار، منحنی و .... انجام می شود را سوهان کاری گویند. گفتنی است:

• عملیات سوهان کاری را می توان روی مواد مختلف از جمله فلزات، چوب، پلاستیک، لاستیک و ... انجام داد.
• این عملیات ممکن است به صورت دستی یا ماشینی انجام شود.
• عملیات سوهان کاری با ابزار مخصوصی به نام سوهان انجام می شود.
• حرکت ابزار در سوهان کاری به صورت خطی بوده و در حرکت رفت از قطعه کار براده برداری شده و در انتها براده ها از داخل آج های سوهان به بیرون هدایت می شوند.

سوهان

سوهان ابزاری است که در کار سوهان کاری آن را به کار گیری می نماییم. ساختمان سوهان از بخش های زیر تشکیل گردیده است:

• بدنه که قسمت اصلی سوهان را تشکیل می دهد و از جنس فولاد ابزار آلیاژی کرم دار، فولاد ابزارسازی، فولاد پرکربن ساخته می شود.
• سطوح سوهان که از آن برای براده برداری استفاده می شود سخت کاری می شود. روی سطوح سوهان دندانه دندانه شده که از آن برای براده برداری استفاده می شود.
• دنباله سوهان که برای جا زدن دسته روی آن استفاده می شود. سخت کاری نمی شود.
• دسته سوهان که روی دنباله مستقر می شود معمولاً چوبی یا پلاستیکی ساخته می شود تا به دست آسیب نرسانده و نرم باشد.

آج سوهان

عمل براده برداری در سوهان به وسیلۀ آج های آن انجام می شود. آج ها دندانه هایی هستند که حالت گوه داشته و با فشاری که به آن وارد می شود در فلز فرو رفته و باعث جدا شدن براده از روی قطعه کار می شوند. این دندانه ها در روی سطح سوهان به ترتیب خاصی قرار دارند.

آج های سوهان در دو جهت مختلف روی سوهان ایجاد شده است. آج های زیرین سوهان نسبت به محور سوهان دارای زاویه ۵۴ درجه و این زاویه درخصوص آج های رویی نسبت به محور سوهان 71 درجه است. شکل خاص قرارگیری آجها روی سطح سوهان باعث شده تا از ایجاد شیار روی سطح قطعه کار جلوگیری شود.

روش ایجاد آج

آج در سوهان ها به دو روش فرزکاری و ضرب زنی ایجاد می گردد.

روش فرز کاری: این نوع آج به وسیلۀ دستگاه فرز ایجاد می شود.

روش ضرب زنی: در این روش با استفاده از یک قلم با سر گوه ای شکل آج، روی سطوح سوهان ایجاد می شود.

هر یک از دو نوع آج را می توان به روش مشاهده از سطح بدنه سوهان و فرم زوایای آن تشخیص داد. سوهان ها به لحاظ تعداد آج به سوهان های یک آجه و دو آجه دسته بندی می شوند.

سوهان یک آجه

این سوهان ها دارای یک ردیف آج بوده و برای براده برداری مواد نرم مانند آلومینیم، روی، قلع، سرب، مواد مصنوعی و ... مناسب هستند. این سوهان ها به روش فرزکاری تولید می شوند.

آج این سوهان ها ممکن است به صورت عمود بر محور طولی سوهان، مایل نسبت به محور طولی سوهان، و به صورت منحنی که در جهت عرض سوهان است قرار داشته باشد. سوهان هایی که آج آنها عمود بر محور سوهان قرار دارد براده در خودشان جمع کرده و باعث کاهش کارایی سوهان می شوند. لیکن سوهان هایی که آج آنها مایل یا به صورت منحنی هستند براده را به سمت خارج سوهان هدایت می کنند. همچنین در سوهان با آج منحنی می توان در طول آج شیارهای کوچکی روی آن ایجاد کرد تا بتوانند طول براده ها را کوتاه کرده و در نتیجه بهتر به بیرون هدایت کنند. این شیارها را شیارهای براده شکن گویند.

سوهان دو آجه

در براده برداری از فلزات سخت بهتر است از سوهان دو آجه استفاده شود. در این نوع سوهان ها فشار براده برداری زیادتر و طول براد کوچک تر می شود. این نوع سوهان دارای دو آج زیری و رویی است. وضعیت آج ها به زاویه انحراف و گام آنها مطابق زیر بستگی دارد:

چنانچه زاویه هر دو آج نسبت به محور سوهان باهم مساوی و همچنین مقدار گام آج های رویی و زیری باهم برابر باشند، دندانه ها پشت سر هم قرار گرفته و فقط دندانۀ جلویی براده برداری کرده و دندانه های پشت سر آن کاری انجام نداده و در امتداد حرکت سوهان شیارهایی ایجاد می کنند.

اگر زاویۀ آج ها نسبت به محور سوهان متفاوت بوده لیکن گام آن یکی باشد. امتداد دندانه ها انحراف کمی نسبت به محور سوهان داشته و عمق و فاصلۀ شیارها نسبت به حالت قبل کمتر می شود. گفتنی است زاویۀ انحراف آج زیری نسبت به محور طولی سوهان 54 درجه و زاویۀ آج رویی نسبت به محور سوهان 71 درجه در نظر گرفته می شود.

چنانچه زاویه آج ها را متفاوت و هم مقدار گام آج ها را مختلف انتخاب کنیم دندانه ها نسبت به هم انحراف بیشتری پیدا کرده و در نتیجه سطح تولیدی بهتر از دو حالت قبل خواهد شد. شایان ذکر است:

سوهان دو آجه که به روش فرزکاری تولید شده برای سوهان کاری فلزات سخت با حجم براده زیاد مناسب است.

سوهان دو آجه که به روش ضرب زنی تولید شده برای سوهان کاری فلزات سخت نظیر فولاد، چدن با حجم برادۀ کم مناسب است.

مشخصات سوهان

سوهان ها بر مبنای طول و تعداد آج در یک سانتی متر استاندارد می شوند.

اندازۀ اسمی

فاصلۀ سر سوهان تا شروع دنباله را اندازۀ اسمی سوهان گویند.

شماره سوهان

سوهان ها براساس اندازۀ اسمی، ظریف و یا خشن بودند و تعداد آج در یک سانتی متر استاندارد شده اند. جدول 1-4 مشخصات سوهان را نشان می دهد.

شکل مقطع سوهان

از آنجه که سوهان ها کاربردهای مختلفی به لحاظ محل براده برداری دارند لذا با مقاطع مختلفی ساخته می شوند.

سوهان های ماشینی

این سوهان ها با نوع دستی متفاوت بوده و به صورت سوهان های معمولی، سوهان های گردنده، سوهان های صفحه ای ساخته می شوند.

مراحل انجام سوهان کاری

برای انجام سوهان کاری مطابق زیر عمل شود.

انتخاب سوهان: باتوجه به نقشۀ کار، سوهان مناسب از نظر اندازه، شمارۀ آج، تعداد آج و فرم مقطع انتخاب کنید.

تنظیم ارتفاع گیره: با در نظر گرفتن طول قد، ارتفاع گیره را تنظیم کنید.

توجه: مناسب ترین ارتفاع سطح گیره ارتفاعی است که 50 تا 80 میلی متر پایین تر از آرنج قرار داشته باشد.

بستن قطعه کار: قطعه کار را در داخل گیره و در وسط آن و به صورت کوتاه و کاملا محکم ببندید.

نحوۀ ایستادن: ایستادن صحیح در پای گیره موجب کارایی بیشتر و خستگی فیزیکی کمتر می شود. بنابراین برای نیل به این هدف لازم است:

الف) پای چپ را به گونه ای روی زمین قرار دهید که زاویه ای در حدود 30 درجه نسبت به خط محور گیره داشته باشد.

ب) پای راست را به اندازۀ تقریبی طول سوهان نسبت به پای چپ فاصله داده و به گونه ای روی زمین بگذارید که زاویه ای حدود 75 درجه نسبت به خط محور گیره داشته باشد.

توجه: این روش ایستادن برای افراد راست دست مناسب است.

گرفتن سوهان: سوهان را به گونه ای در دست راست گرفته که اولاً دستۀ آن در گودی دست راست قرار گرفته و انگشت شست در بالای دسته باشد.

گفتنی است روش به دست گرفتن سوهان تابع عوامل دیگری از جمله نوع سوهان و کاربرد آن نیز است.

وضعیت نیروها: مطابق شکل با دست چپ نیروی عمودی و به وسیلۀ دست راست دو نیروی افقی و عمودی به سوهان وارد می شود.

جدا کردن براده از سطح کار: برای این عمل نیاز به نیروی افقی است که این نیرو به وسیلۀ دست راست وارد می شود (عمل برش)، جهت این نیرو رو به جلو است و به آن نیروی برشی گفته می شود. برای براده برداری ممتد و بهتر لازم است مقدار این ینرو ثابت و یکنواخت و بدون ضربه باشد.

جهت حرکت سوهان: همان طوری که می دانید در حرکت رفت عمل براده برداری انجام می شود که در نتیجه نیاز به نیروی برشی زیادی است. در عمل برگشت نیرویی روی سوهان نبوده و سوهان تقریباً بر کار مماس است. در ضمن حرکت برگشت کمک می کند تا براده های باقی مانده در شیارهای سوهان نیز از آن جدا شود.

گردسایی: برای سوهان کاری سطوح منحنی ابتدا آن را در جهت عرضی سوهان زده و سپس قطعه را در جهت طولی پرداخت کنید، گفتنی است در هر دو حالت سوهان علاوه بر حرکت برشی باید حرکت نوسانی داشته باشد.

تمیز کردن سوهان: برای تمیز کردن سوهان از براده های باقی مانده در مابین شیارهای آن می توان از برس سیمی مخصوص (سوهان پاک کن) استفاده کرد. همچنین عمل تمیز کردن سوهان باید در حین سوهان کاری و در زمان های متوالی انجام شود. گفتنی است چنانچه در شیارهای سوهان، براده هایی از مواد مصنوعی، چوب، و مواد رنگی ناشی از سوهان کاری سطوح رنگ شده وجود داشته باشد برای پاک کردن آنها لازم است باتوجه به نوع مواد از حلال های مناسب از جمله آب، آب صابون، محلول سود، نفت، تربانتین و ... استفاده کرد.

نکات ایمنی و حفاظتی در سوهان کاری

قبل از شروع به کار از محکم بودن قطعه کار در داخل گیره اطمینان حاصل کنید.

برای سوهان کاری از سوهان بدون دسته استفاده نکنید.

از جاسازی صحیح دنباله سوهان در دسته مربوطه و همچنین محکم بودن آن مطمئن شوید.

انتخاب روش ناصحیح درجا زدن دسته سوهان موجب آسیب رساندن به دست می شود.

از به کار بردن سوهان هایی با دسته شکسته و ترک دار و یا سیم پیچی شده خودداری شود.

برای جا زدن دسته سوهان، ابتدا دسته را به صورت پله ای سوراخ کنید.

برای محکم کردن دسته سوهان ابتدا دنباله سوهان را در دسته قرار داده و سپس با وارد کردن ضربات به دسته سوهان به وسیلۀ چکش پلاستیکی و با استفاده از یک سطح صلب آن را محکم کنید.

برای جلوگیری از صدمه دیدن سطح کار بهتر است از لب گیره استفاده شود.

از لمس کردن سطح سوهان کاری شده و آغشته کردن آن به روغن، گریس و ... خودداری شود.

از آنجا که سوهان آب داده شده است، لذا از وارد کردن هر نوع ضربه به آن خودداری شود، زیرا در اثر ضربه، آج آن شکسته خواهد شد.

قبل از شروع به انجام سوهان کاری قطعه را پلیسه گیری کنید.

کلیۀ وسایل در محل مناسب و به طور منظم چیده و بایگانی شوند. به طوری که دسترسی به آنها آسان باشد.

توجه: بایگانی کردن سوهان در انبار کارگاه نیز باید به گونه ای باشد که اولاً دسته بندی شده و ثانیاً دسترسی به آن سریع باشد و ثالثاً روی یکدیگر ساییده نشوند.

کلیپ آموزشی -آموزش سوهانکاری

فروشگاه اینترنتی ابزار و کالای ساختمانی سیمرغ، فروش و پخش اینترنتی و آنلاین ابزارآلات و لوازم ساختمانی