۴۹-ابزار شناسی (بخش اول) Knowing Tools- Part 1

۱-۱ تعریف ابزار Tools Definition

به آنچه که با آن بتوان کاری را انجام داد ابزار Tool گفته می شود. ساختمان ابزارآلات برحسب کاربرد شان از یک قطعه یا بیشتر تشکیل می شود که بعضی از آنها سازوکاری ساده و بعضی دیگر سازوکار پیچیده دارند. در کارگاه مکانیک خودرو ابزار ها به سه دسته تقسیم بندی می شوند:

• الف- ابزارآلات عمومی General Tools
• ب- ابزارآلات اختصاصی Particular Tools
• ج- ابزارآلات مخصوص Special Tools

ابزارآلات عمومی ابزار هایی هستند که خاص رشتۀ صنعت، مکانیک خودرو، عمران، برق، ابزار دقیق، کامپیوتر و ... نبوده و به دلیل وسعت کاربردشان در اکثر کارگاه های دیگر نیز به کار می روند. مثال های متداول از ابزارآلات روزمره شامل موارد زیر می باشد: انبردست، دم باریک، سیم چین، آچار های تخت و رینگی، آچار بکس، انبر قفلی، چکش، پیچ گوشتی، آچار لوله گیر، و ...

ابزارآلات ویژه Special Tools به آن دسته از ابزار هایی اطلاق می گردد که در انجام دادن تعمیرات قسمت های مختلف و در زمینه های تخصصی مانند صنعت خودرو کاربرد دارند و با آنها عملیات معینی انجام می شود. مانند: رینگ جمع کن، آچار تورک متر، خار بازکن، خار جمع کن، آچار شمع، و موارد نظیر آن. ابزار های مخصوص به ابزارآلاتی اطلاق می شود که خاص خودروی مشخصی است و در انجام عملیات کارگاهی و تعمیراتی همان خودروی معین کاربرد دارد و استفاده می شود.

۱-۲ انواع ابزارها

انواع ابزارهای مورد استفاده در کارگاه مکانیک خودرو عبارت اند از:

۱-۲-۱ آچار های تخت Flat Wrenches

ابزاری هستند که برای باز کردن و بستن پیچ و مهره ها استفاده می شود. آچار های تخت از نظر اندازۀ دهانه و زاویۀ قرار گرفتن آن نسبت به محور طولی دسته آچار و نیز ضخامت دهانه با یکدیگر متفاوت اند. در شکل  ۱-۱ یک نوع آچار تخت دوسر، نشان داده شده است.

نکات مورد توجه در انتخاب نوع آچار ها عبارتند از:

- اندازۀ آچار خور پیچ یا مهره

- محل و موقعیت قرار گرفتن پیچ یا مهره

اندازۀ یک آچار با فاصلۀ دهانۀ آن تعیین می شود که به شکل عددی در روی دسته یا بازوی آچار حک شده است (شکل ۲-۱). این اندازه ها برحسب میلی متر یا اینچ است (شکل ۳-۱)، که بر مبنای استاندارد پیچ یا مهره انتخاب می شود. دهانۀ آچار تخت نسبت به امتداد محور دستۀ آن معمولاً ۱۵ درجه ساخته می شود.

دلیل انحراف دهانۀ آچار آسان تر کردن کاربرد آن در وضعیت های متفاوت است زیرا پیچ و مهره های به کار رفته در بخش های مختلف خودروها در وضعیت مکانی گوناگونی قرار دارند. آچارهای تخت دیگری نیز طراحی و ساخته شده است که دهانۀ آنها نسبت به امتداد بدنۀ آچار دارای زاویۀ ۵/۲۲ درجه، ۳۰ درجه، ۶۰ درجه و ۹۰ درجه است.

بسته بندی آچارها از استاندارد معینی پیروی نمی کند و معمولاً در سری های ۶، ۷، ۸، ۱۰، ۱۲ عددی بر مبنای اندازه هایی که کاربرد بیشتری دارند بسته بندی می شوند. در شکل های ۴-۱ تا ۱۳-۱ تعدادی از آچارهای تخت، به لحاظ تفاوت هایی که با یکدیگر دارند نشان داده شده است.

 یکی از ویژگی های ابزارها تفاوت ابعاد و وزن آنهاست که آچار های تخت نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در شکل ۱۴-۱ ابعاد مورد توجه در ساخت یک نوع آچار دوسر و در جدول های ۱-۱ و ۲-۱ مقادیر فاصلۀ دهانه، طول، پهنای دو سر آچار، ضخامت و وزن آچارهای دو سر تخت در دو روش میلی متری و اینچی و نیز تعداد آچار تخت در این سری دیده می شود.

در هنگام انتخاب و استفاده از آچارها به توصیه های زیر عمل کنید:

• برای پیچ و مهره های میلی متری از آچارها میلی متری و برای پیچ و مهره های اینچی از آچارهای اینچی استفاده نمائید، زیرا فاصلۀ دهانۀ آچار میلی متری معادل فاصلۀ آچار اینچی نیست و اندکی اختلاف دارد.
• استفاده از آچار میلی متری به جای آچار اینچی و برعکس آن باعث لهیدگی در قسمت آچارخور پیچ و مهره شده و در نتیجه آچار از سر پیچ یا مهره رها و باعث حادثه می شود (شکل ۱۵-۱).
• آچار تخت تا مقدار معینی از نیرو را تحمل می کند، لذا از وارد آوردن نیروی بیش از حد به دستۀ آچار خودداری کنید زیرا باعث آسیب دیدن دهانۀ آچار می شود (شکل ۱۶-۱).

۱-۲-۲ آچار های رینگی Ring Wrenches

این نوع آچار مانند آچار تخت برای باز کردن و بستن پیچ و مهره ها به کار می رود. اندازۀ دهانۀ آچارهای رینگی نیز برحسب میلی متر و یا اینچ است. دهانۀ آچارهای رینگی به شکل حلقۀ شیاردار طراحی شده و تعداد شیار داخل حلقه (رینگ) معمولاً ۱۲ شیار است (شکل ۱۷-۱).

در این طرح برآمدگی های داخل حلقۀ آچار سطح اتکای آن را افزایش داده و درگیری مطمئن را بین حلقه و قسمت آچارخور پیچ یا مهره ایجاد می کنند و در نتیجه از لغزش و سُر خوردن دهانۀ آچار جلوگیری می شود. در طرح دیگری از آچارهای رینگی قسمت داخلی رینگ (حلقه) به شکل شش گوش (شش ضلعی) بوده و حلقه شش شیار دارد. این آچارها در دو نوع حلقه بسته (کامل) و حلقه باز (شیاردار) طراحی شده که نوع حلقه باز (برش خورده) آن برای باز کردن و بستن رابط لوله های مسی و برنجی کاربرد دارد.

برای افزایش کارایی آچارهای رینگی آنها را در شکل های متفاوتی از نظر زاویه و امتداد قرار گرفتن قسمت رینگی به دسته آچار و... طراحی و تولید کرده اند. در شکل های ۱۸-۱ تا ۳۹-۱ انواع آچارهای رینگی دیده می شود.

۱-۲-۳ آچار های یکسر تخت – یکسر رینگی

فرم ساختمان این نوع آچارها ترکیبی از آچار تخت و رینگی است و در شرایط عادی مزایای کاربردی هر دو نوع را داراست. اندازۀ دهانۀ هر دو طرف آچار مانند هم بوده و مقدار عددی یکسانی دارد. در شکل ۳۰-۱ یک نوع آچار ترکیبی یکسر رینگی – یکسر تخت ۱۷ میلی متری نشان داده شده است. همان گونه که در شکل ۱-۳۰ مشخص شده مقدار اندازۀ هر دو دهانۀ آچار ۱۷ میلی متر است. این مشخصه در آچارهای ترکیبی اینچی نیز صادق است.

آچارهای یکسر رینگی – یکسر تخت، نیز در انواع متنوعی طراحی و ساخته شده است. زاویۀ سر دهانۀ تخت با 15 درجه انحراف ساخته شده و دهانۀ رینگی در بعضی از آچارها متحرک است.

منبع: سازمان پژوهش و برنامه ریزی کشور

فیلم آشنایی با انواع آچار ها و کاربرد آنها