ابزار شناسی ( آشنایی مقدماتی با ابزارآلات) Knowing Tools 49

۱-۱ تعریف ابزار Tools Definition

به آنچه که با آن بتوان کاری را انجام داد ابزار Tool گفته می شود. ساختمان ابزارآلات برحسب کاربرد شان از یک قطعه یا بیشتر تشکیل می شود که بعضی از آنها سازوکاری ساده و بعضی دیگر سازوکار پیچیده دارند. در کارگاه مکانیک خودرو ابزار ها به سه دسته تقسیم بندی می شوند:

• الف- ابزارآلات عمومی General Tools
• ب- ابزارآلات اختصاصی Particular Tools
• ج- ابزارآلات مخصوص Special Tools

ابزارآلات عمومی ابزار هایی هستند که خاص رشتۀ صنعت، مکانیک خودرو، عمران، برق، ابزار دقیق، کامپیوتر و ... نبوده و به دلیل وسعت کاربردشان در اکثر کارگاه های دیگر نیز به کار می روند. مثال های متداول از ابزارآلات روزمره شامل موارد زیر می باشد: انبردست، دم باریک، سیم چین، آچار های تخت و رینگی، آچار بکس، انبر قفلی، چکش، پیچ گوشتی، آچار لوله گیر، و ...

ابزارآلات ویژه Special Tools به آن دسته از ابزار هایی اطلاق می گردد که در انجام دادن تعمیرات قسمت های مختلف و در زمینه های تخصصی مانند صنعت خودرو کاربرد دارند و با آنها عملیات معینی انجام می شود. مانند: رینگ جمع کن، آچار تورک متر، خار بازکن، خار جمع کن، آچار شمع، و موارد نظیر آن. ابزار های مخصوص به ابزارآلاتی اطلاق می شود که خاص خودروی مشخصی است و در انجام عملیات کارگاهی و تعمیراتی همان خودروی معین کاربرد دارد و استفاده می شود.

۱-۲ انواع ابزارآلات

انواع ابزارهای مورد استفاده در صنعت، کارگاه های تولیدی، تعمیرگاه ها و مکانیکی های خودرو عبارت اند از:

۱-۲-۱ آچار های تخت Flat Wrenches

ابزاری هستند که برای باز کردن و بستن پیچ و مهره ها استفاده می شود. آچار های تخت از نظر اندازۀ دهانه و زاویۀ قرار گرفتن آن نسبت به محور طولی دسته آچار و نیز ضخامت دهانه با یکدیگر متفاوت اند. در شکل  ۱-۱ یک نوع آچار تخت دوسر، نشان داده شده است.

نکات مورد توجه در انتخاب نوع آچار ها عبارتند از:

• اندازۀ آچار خور پیچ یا مهره
• محل و موقعیت قرار گرفتن پیچ یا مهره

اندازۀ یک آچار با فاصلۀ دهانۀ آن تعیین می شود که به شکل عددی در روی دسته یا بازوی آچار حک شده است (شکل ۲-۱). این اندازه ها برحسب میلی متر یا اینچ است (شکل ۳-۱)، که بر مبنای استاندارد پیچ یا مهره انتخاب می شود. دهانۀ آچار تخت نسبت به امتداد محور دستۀ آن معمولاً ۱۵ درجه ساخته می شود.

دلیل انحراف دهانۀ آچار آسان تر کردن کاربرد آن در وضعیت های متفاوت است زیرا پیچ و مهره های به کار رفته در بخش های مختلف خودروها در وضعیت مکانی گوناگونی قرار دارند. آچارهای تخت دیگری نیز طراحی و ساخته شده است که دهانۀ آنها نسبت به امتداد بدنۀ آچار دارای زاویۀ ۵/۲۲ درجه، ۳۰ درجه، ۶۰ درجه و ۹۰ درجه است.

بسته بندی آچارها از استاندارد معینی پیروی نمی کند و معمولاً در سری های ۶، ۷، ۸، ۱۰، ۱۲ عددی بر مبنای اندازه هایی که کاربرد بیشتری دارند بسته بندی می شوند. در شکل های ۴-۱ تا ۱۳-۱ تعدادی از آچارهای تخت، به لحاظ تفاوت هایی که با یکدیگر دارند نشان داده شده است.

 یکی از ویژگی های ابزارها تفاوت ابعاد و وزن آنهاست که آچار های تخت نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در شکل ۱۴-۱ ابعاد مورد توجه در ساخت یک نوع آچار دوسر و در جدول های ۱-۱ و ۲-۱ مقادیر فاصلۀ دهانه، طول، پهنای دو سر آچار، ضخامت و وزن آچارهای دو سر تخت در دو روش میلی متری و اینچی و نیز تعداد آچار تخت در این سری دیده می شود.

در هنگام انتخاب و استفاده از آچارها به توصیه های زیر عمل کنید:

• برای پیچ و مهره های میلی متری از آچارها میلی متری و برای پیچ و مهره های اینچی از آچارهای اینچی استفاده نمائید، زیرا فاصلۀ دهانۀ آچار میلی متری معادل فاصلۀ آچار اینچی نیست و اندکی اختلاف دارد.
• استفاده از آچار میلی متری به جای آچار اینچی و برعکس آن باعث لهیدگی در قسمت آچارخور پیچ و مهره شده و در نتیجه آچار از سر پیچ یا مهره رها و باعث حادثه می شود (شکل ۱۵-۱).
• آچار تخت تا مقدار معینی از نیرو را تحمل می کند، لذا از وارد آوردن نیروی بیش از حد به دستۀ آچار خودداری کنید زیرا باعث آسیب دیدن دهانۀ آچار می شود (شکل ۱۶-۱).

۱-۲-۲ آچار های رینگی Ring Wrenches

این نوع آچار مانند آچار تخت برای باز کردن و بستن پیچ و مهره ها به کار می رود. اندازۀ دهانۀ آچارهای رینگی نیز برحسب میلی متر و یا اینچ است. دهانۀ آچارهای رینگی به شکل حلقۀ شیاردار طراحی شده و تعداد شیار داخل حلقه (رینگ) معمولاً ۱۲ شیار است (شکل ۱۷-۱).

در این طرح برآمدگی های داخل حلقۀ آچار سطح اتکای آن را افزایش داده و درگیری مطمئن را بین حلقه و قسمت آچارخور پیچ یا مهره ایجاد می کنند و در نتیجه از لغزش و سُر خوردن دهانۀ آچار جلوگیری می شود. در طرح دیگری از آچارهای رینگی قسمت داخلی رینگ (حلقه) به شکل شش گوش (شش ضلعی) بوده و حلقه شش شیار دارد. این آچارها در دو نوع حلقه بسته (کامل) و حلقه باز (شیاردار) طراحی شده که نوع حلقه باز (برش خورده) آن برای باز کردن و بستن رابط لوله های مسی و برنجی کاربرد دارد.

برای افزایش کارایی آچارهای رینگی آنها را در شکل های متفاوتی از نظر زاویه و امتداد قرار گرفتن قسمت رینگی به دسته آچار و... طراحی و تولید کرده اند. در شکل های ۱۸-۱ تا ۳۹-۱ انواع آچارهای رینگی دیده می شود.

۱-۲-۳ آچار های یکسر تخت – یکسر رینگی

فرم ساختمان این نوع آچارها ترکیبی از آچار تخت و رینگی است و در شرایط عادی مزایای کاربردی هر دو نوع را داراست. اندازۀ دهانۀ هر دو طرف آچار مانند هم بوده و مقدار عددی یکسانی دارد. در شکل ۳۰-۱ یک نوع آچار ترکیبی یکسر رینگی – یکسر تخت ۱۷ میلی متری نشان داده شده است. همان گونه که در شکل ۱-۳۰ مشخص شده مقدار اندازۀ هر دو دهانۀ آچار ۱۷ میلی متر است. این مشخصه در آچارهای ترکیبی اینچی نیز صادق است.

آچارهای یکسر رینگی – یکسر تخت، نیز در انواع متنوعی طراحی و ساخته شده است. زاویۀ سر دهانۀ تخت با 15 درجه انحراف ساخته شده و دهانۀ رینگی در بعضی از آچارها متحرک است.

منبع: سازمان پژوهش و برنامه ریزی کشور

فیلم آشنایی با انواع آچار ها و کاربرد آنها

١-١ تعريف الأدوات Tools Definition

الأداة هي أي شيء يُستخدم لعمل مهمة معينة. تتكون الأدوات حسب استخدامها من قطعة واحدة أو أكثر، وبعضها بسيط وبعضها معقد. في ورشة تصليح السيارات، تنقسم الأدوات إلى ثلاث أنواع:

أ- الأدوات العامة General Tools

ب- الأدوات الخاصة Particular Tools

ج- الأدوات المخصصة Special Tools

الأدوات العامة هي أدوات تستخدم في مجالات متعددة مثل الصناعة، ميكانيك السيارات، البناء، الكهرباء، الأدوات الدقيقة، الكمبيوتر... وبسبب تعدد استخداماتها، تُستخدم في معظم الورش. أمثلة عليها: كماشة، كماشة رفيعة، قاطع أسلاك، مفاتيح مسطحة وحلقة، مفتاح عزم، كماشة قفل، مطرقة، مفك براغي، مفتاح أنابيب، وغيرها.

الأدوات الخاصة هي أدوات تستخدم لصيانة أجزاء معينة وبمواصفات خاصة لمجال محدد مثل صناعة السيارات، وتُستخدم لإجراء عمليات محددة، مثل: مفتاح تجميع الحلقات، مفتاح عزم الدوران، مفتاح فتح الحلقات، مفتاح غلق الحلقات، مفتاح الشمع، وغيرها.

أما الأدوات المخصصة فهي أدوات مصممة لسيارة معينة فقط، وتُستخدم فقط لصيانة وإصلاح تلك السيارة.

١-٢ أنواع الأدوات

أنواع الأدوات المستخدمة في الصناعة والورش وميكانيك السيارات هي:

١-٢-١ المفاتيح المسطحة Flat Wrenches

تُستخدم لفك وربط البراغي والصواميل. تختلف حسب حجم فتحة المفتاح وزاوية ميلها بالنسبة لمقبض المفتاح وسمك الفتحة. في الشكل ١-١ يظهر مفتاح مسطح بطرفين.

• نقاط مهمة لاختيار المفتاح:
• حجم فتحة المفتاح المناسبة للبرغي أو الصمولة
• مكان وضع البرغي أو الصمولة

حجم المفتاح يُقاس بمسافة الفتحة المكتوبة على المقبض (الشكل ٢-١)، وتقاس بالمليمتر أو الإنش (الشكل ٣-١)، وتُختار حسب معيار البرغي أو الصمولة. فتحة المفتاح عادة تكون بزاوية ١٥ درجة بالنسبة للمقبض.

سبب ميل فتحة المفتاح هو تسهيل استخدامها في أوضاع مختلفة، لأن البراغي والصواميل في السيارة تكون بأماكن وزوايا مختلفة. هناك مفاتيح مسطحة أخرى بزاوية ميل مختلفة مثل ٢٢.٥، ٣٠، ٦٠، و٩٠ درجة.

تُعبأ المفاتيح عادة بسلاسل من ٦، ٧، ٨، ١٠، أو ١٢ مفتاح حسب الأحجام الأكثر استخداماً. في الأشكال من ٤-١ إلى ١٣-١ تُعرض أنواع مختلفة من المفاتيح المسطحة.

أيضاً تختلف أبعاد وأوزان المفاتيح. في الشكل ١٤-١ والجدولين ١-١ و٢-١ تُعرض التفاصيل مثل طول المفتاح، عرض الطرفين، سمك المفتاح، ووزنه، بالأبعاد المليمترية والإنش.

عند اختيار واستخدام المفاتيح:

• استخدم مفاتيح مليمترية مع براغي وصواميل مليمترية، ومفاتيح إنش مع براغي وصواميل إنشية، لأن الفتحة ليست متساوية بالضبط.
• استخدام مفتاح مليمتر بدل الإنش أو العكس قد يسبب تلف في الفتحة، ويجعل المفتاح ينزلق من البرغي أو الصمولة مما قد يسبب حادث (الشكل ١٥-١).
• المفتاح المسطح يتحمل قوة محددة، لذا لا تضغط بقوة زائدة على المقبض حتى لا تتلف الفتحة (الشكل ١٦-١).

١-٢-٢ المفاتيح الحلقية Ring Wrenches

تُستخدم مثل المفاتيح المسطحة لفك وربط البراغي والصواميل. فتحة المفتاح الحلقية تقاس بالمليمتر أو الإنش. فتحة المفتاح على شكل حلقة بها ١٢ شق داخلي عادة (الشكل ١٧-١).

هذه النتوءات داخل الحلقة تزيد من التثبيت ومنع الانزلاق. في تصميم آخر، الحلقة تكون سداسية الشكل (ستة أضلاع) وبها ٦ شقوق.

هذه المفاتيح تأتي بنوعين: حلقة مغلقة (كاملة) وحلقة مفتوحة (مشققة)، والنوع المفتوح يستخدم لفك وربط وصلات أنابيب النحاس والبرونز.

لتسهيل الاستخدام، صُممت المفاتيح الحلقية بزوايا واتجاهات مختلفة لجزء الحلقة بالنسبة للمقبض، والأشكال من ١٨-١ إلى ٣٩-١ تعرض أنواع مختلفة منها.

١-٢-٣ المفاتيح ذات الطرف المفتوح والطرف الحلقية

هذا النوع مزيج بين المفتاح المسطح والمفتاح الحلقية، ويجمع مزايا كل منهما. فتحة الطرفين متساوية ولهما نفس الحجم. في الشكل ٣٠-١، يظهر مفتاح بهذا الشكل بحجم ١٧ ملم. هذه الخاصية تنطبق أيضاً على المفاتيح بحجم الإنش.

تصنع هذه المفاتيح بزوايا مختلفة، فتحة المفتاح المسطح بها ميل ١٥ درجة، وبعض المفاتيح الحلقية يكون طرفها متحرك.

فيديو تعريفي بأنواع المفاتيح واستخداماتها